Những ý tưởng lớn có thể đến từ bất cứ đâu và bất cứ lúc nào. Chúng có thể được nảy sinh trong hang động, làng mạc, xưởng làm việc hoặc phòng thí nghiệm, nhưng tầm ảnh hưởng của những ý tưởng ấy đã vươn xa hơn nguồn gốc của chúng, chuyển đổi thế giới theo những phương hướng mà ngay cả người sáng tạo ra chúng ắt hẳn chẳng tài nào nghĩ ra. Bất chấp hết thảy, những bước tiến vĩ đại này trong trí tuệ loài người đã tạo ra thế giới như chúng ta sống hiện nay và bây giờ ta khó hình dung ra được cuộc sống không có chúng sẽ như thế nào. Từ tôn giáo đến chữ viết, từ máy tính đến thuốc kháng sinh, ở đây chúng ta hãy nhìn vào nguồn gốc của vài ý tưởng, khám phá, phát minh mang tính cách mạng nhất trong lịch sử loài người.
1/ Khởi đầu của tư duy trừu tượng
Một trong những điều mà loài người khác loài vật là khả năng tư duy trừu tượng - đó là khả năng tưởng tượng ra những thứ chưa từng hiện hữu, hoặc những điều bất khả chưa từng xảy ra. Khả năng tư duy trừu tượng đều hiện diện trong các thể chế xã hội chính yếu của chúng ta, từ chính trị đến kinh tế và cả tôn giáo.
Bằng chứng khảo cổ học rõ ràng nhất mà chúng ta có về những bước nhảy vọt này được tìm thấy vào năm 1939 tại gần Hang động Hohlenstein-Stadel ở nước Đức. Khi khai quật một địa điểm có từ thời kì đồ đá thượng cách đây khoảng 40.000 năm, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy những mảnh vỡ của một tượng bằng ngà voi kỳ lạ. Có hình dáng nửa người nửa thú, bức tượng người đàn ông sư tử này là chứng cứ sớm nhất cho thấy người làm ra nó có thể tưởng tượng những thứ không tồn tại, và thậm chí có thể họ tôn thờ những tạo vật kỳ lạ.
Nếu diễn dịch đó chính xác thì nguồn gốc của mỗi tôn giáo chính trên thế giới hiện nay có thể được tìm thấy trong hang động heo hút tại miền nam nước Đức.
2/ Phát minh ra chữ viết
Khi con người dần dần bắt đầu chuyển dịch từ các nhóm nhỏ sống bằng săn bắt hái lượm sang xã hội nông nghiệp định canh định cư thì một sự thay đổi triệt để trong kĩ thuật đã diễn ra. Nông nghiệp kéo theo các mùa vụ thu hoạch và vì các vụ thu hoạch càng nhiều nên những người nông dân thời tiền sử này phát triển hệ thống lưu trữ và quản lý chúng. Thành phố của quốc gia Uruk nằm ở miền nam vùng Lưỡng Hà là một trong những khu định cư như thế mà họ đã phát triển ngày càng lớn mạnh, mở mang thêm tính đa dạng phức tạp của xã hội trong thiên niên kỷ thứ 4 trước Công Nguyên.
Thường được gọi là thành phố đầu tiên của thế giới, nó trải dài trên vùng đất rộng 250 hecta và bị chiếm đóng bởi các khu liên hợp hành chính-đền thờ. Đây là nơi phát triển nên hệ thống chữ viết đầu tiên của thế giới, những cây sậy và chiếc gậy vót nhọn đầu được sử dụng để khắc thông tin về kho lưu trữ lên những tấm đất sét ướt. Tất cả từ ngữ chữ viết - từ những bài thơ của Shakespeare cho đến tập thơ Divan của Hafez cho đến cả cái thư điện tử mà bạn đã gửi sáng nay - đều có nguồn gốc từ hệ thống kế toán nông nghiệp đã được đâm chồi nảy lộc từ vùng đất Uruk.
3/ Sự phát triển của máy tính
Chúng ta nghĩ những máy tính ngày nay như là những cái máy điện tử với màn hình bằng kính, nhưng có cả một lịch sử về điện toán analogue (điện toán tương tự) mà nó trông rất khác với thiết bị nằm trước mặt bạn bây giờ. Thuật ngữ “máy tính” theo nghĩa đen là thứ gì đó giúp tính toán và một trong những ví dụ thiết bị tiến bộ đầu tiên là thước trắc tinh (dụng cụ đo độ cao thiên thể - astrolabe).
Dụng cụ này được phát triển ở vài địa điểm khác nhau khắp thế giới Hồi giáo từ khoảng thế kỷ thứ 6 sau Công Nguyên, và đến những năm 1400 chúng đã trở thành công cụ cơ bản dùng cho ngành hàng hải tại Châu Âu nữa. Thước trắc tinh cho phép các nhà thiên văn học và nhà thám hiểm tính toán vị trí của mặt trời và các vì sao tương quan với đường xích đạo và các kinh tuyến, nhằm xác định chính xác khoảng cách và phương hướng. Thước trắc tinh không chỉ đặt nền tảng cho những thiết bị tính toán phức tạp hơn nhiều mà chúng ta đã biết ngày nay mà nó còn tạo nên những cuộc hành trình vĩ đại xuyên các lục địa và đại dương.
4/ Sự bùng nổ của ngành in ấn
Kiến thức thực sự là sức mạnh và trước khi phát minh ra máy in có thể tháo lắp được, tất cả kiến thức của thế giới bị khóa kín trong những cuốn sách đắt đỏ sở hữu bởi giáo sỹ và tầng lớp quý tộc. Khoảng năm 1440, một thợ kim hoàn tại thành phố Mainz thuộc đế chế La Mã thiêng liêng làm thay đổi mọi thứ. Johannes Gutenberg phát triển một hệ thống kí tự kim loại có thể tháo lắp được mà nó có thể cài vào một máy in đinh vít truyền thống, khiến nó có khả năng in nhiều bản sao của một cuốn sách với tốc độ cao.
Cuối thế kỷ 15, những máy in tương tự đã lan rộng khắp Tây Âu, tạo thành cơn sóng 20 triệu ấn phẩm. Thay vì được in bằng tiếng Latin ngôn ngữ của tầng lớp thượng lưu, nhiều ấn phẩm này được in bằng tiếng Đức, Pháp hoặc Hà Lan, với mục tiêu rõ ràng để truyền thông cho đại chúng. Không có gì ngạc nhiên rằng phương tiện truyền thông độc lập ngày nay - báo chí - vẫn tiếp tục lớn mạnh nhờ sự đổi mới công nghệ đột phá nhất này.
5/ Thuyết tiến hóa
Thật hiếm có, khi có thể bước vào căn phòng - nơi một trong những ý tưởng vĩ đại nhất lịch sử hình thành, nhưng những vị khách tham quan Down House tại Kent, nước Anh có thể làm được điều đó. Đây là nơi Charles Darwin sinh sống trong khoảng 40 năm kể từ năm 1842, và tổ chức Di sản Anh đã và đang bảo tồn kỹ lưỡng căn phòng làm việc thời Victoria đầy ắp đồ đạc mà đó là nơi ông phát triển thuyết tiến hóa bởi chọn lọc tự nhiên.
Cũng như những quyển sách, tủ hồ sơ, mẫu vật, biểu đồ phân loại được sử dụng bởi nhà khoa học vĩ đại, bạn có thể tìm thấy đâu đó tính cách lập dị của ông ấy, như là chiếc gương soi ông đặt chéo một góc để nhận ra những vị khách không mời từ cửa sổ khi họ sắp đến gần ngôi nhà; hoặc là những cái bánh xe nhỏ mà ông đặt dưới tất cả đồ nội thất để có thể di chuyển chúng quanh phòng thí nghiệm tạm thời của ông. Chính nơi đây Darwin viết cuốn Nguồn gốc các loài (1859), trong đó nhà khoa học chỉ ra rằng tất cả các loài đã và đang phát triển thông qua chọn lọc tự nhiên của các đột biến di truyền nhỏ mà nó làm tăng khả năng của cá thể để cạnh tranh, sống sót và sinh sôi.
6/ Khám phá về bức xạ
Hiện nay, phụ nữ vẫn còn chiếm số lượng khiêm tốn trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học, nhưng tình trạng này thậm chí còn tệ hơn, khi nhìn lại lịch sử phát minh, là lĩnh vực mà sự đóng góp của phụ nữ gần như là bị xóa nhòa khỏi sự ghi nhận công lao. Một ngoại lệ đáng ngạc nhiên đó là Marie Curie, là người phụ nữ đầu tiên được nhận giải Nobel và vẫn là người phụ nữ duy nhất nhận giải cho hai lĩnh vực khác nhau (hóa học và vật lý).
Curie thường được xem là “mẹ của vật lý hiện đại” và do bởi công lao nghiên cứu tiên phong về phóng xạ, mà điều này khẳng định vị trí của bà trong lịch sử ngành khoa học, bà đã khám phá ra cả nguyên tố polonium và radium vào năm 1898. Có quá ít hiểu biết về phóng xạ tại thời điểm đó đến nỗi Curie tiến hành công việc của bà mà không có sự bảo vệ khỏi những tia độc hại, và những cuốn sổ tay của bà bị nhiễm phóng xạ nặng đến nỗi người ta vẫn còn giữ chúng trong hộp bọc chì trong Bibliotheque Nationale tại Paris.
7/ Sự ra đời của dây chuyền lắp ráp
Mặc dù xe hơi chạy bằng xăng dầu đã xuất hiện trong khoảng ít nhất từ giữa thế kỷ 19, nhưng hãng Ford Motor thường được người ta cho là công ty đưa phát minh này vào sản xuất hàng loạt. Điều này phần lớn là do sự ra đời của dây chuyền lắp ráp chuyển động, nó cho phép tăng năng suất đáng kể. Được cho là dựa trên “dây chuyền xẻ thịt” được sử dụng trong lò mổ, nơi thịt động vật nằm dưới một hàng các tay đồ tể mà mỗi người sẽ cắt thịt thành từng loại riêng biệt, mô hình của Ford thì áp dụng cùng một kiểu tư duy nhưng theo phương thức ngược lại.
Được áp dụng đầu tiên cho mẫu xe Ford Model T vào năm 1913, dây chuyền lắp ráp chia nhỏ quy trình sản xuất một chiếc xe hơi thành 45 bước, với một người công nhân chuyên biệt làm mỗi bước. Sự chuyên môn hóa này khiến mỗi công nhân nhanh tay hơn trong phần việc của họ, cắt giảm thời gian sản xuất còn 93 phút (trước đó là mất trên 12 tiếng). Việc cắt giảm được thời gian và chi phí mở đường cho sự bùng nổ sở hữu xe hơi trong tầng lớp trung lưu Mỹ.
8/ Sản xuất thuốc kháng sinh
Khám phá khoa học vĩ đại thường là do bởi sự nghiên cứu mày mò công phu. Nhưng thỉnh thoảng may mắn cũng nhúng tay vào. Việc khám phá ra kháng sinh penicillin thực sự đến từ nguyên nhân do bàn làm việc bừa bộn. Vào năm 1928, nhà vi khuẩn học người Scotland Alexander Fleming để ý thấy vi khuẩn không phát triển trong vài đĩa petri mà chúng ngẫu nhiên nhiễm nấm mốc Penicillium notatum.
Bị tính tò mò kích thích, ông cấy nấm mốc ở dạng thuần chủng và thấy rằng dung dịch thu được sẽ tiêu diệt hầu hết các chủng loại vi khuẩn thông thường. Sự sản xuất hàng loạt kháng sinh Penicillin được ghi nhận đã cứu sống hàng trăm ngàn mạng người trong chiến tranh Thế giới thứ 2 và ai biết được có bao nhiêu triệu người được cứu sống kể từ đó. Dưới một thế kỷ từ khi khám phá ra kháng sinh, tuy nhiên đã có những quan ngại về việc vi khuẩn đang trở nên kháng Penicillin và các loại kháng sinh phổ biến khác, với các nhà khoa học dự báo một đợt khủng hoảng sức khỏe sắp sửa xảy đến.
9/ Khởi nguyên của mạng toàn cầu World Wide Web
Một vài ý tưởng đã và đang ảnh hưởng sâu rộng đến cuộc sống hiện đại của chúng ta như là internet. Chúng ta hiện nay dành hầu hết thời gian, kể từ lúc thức dậy là dán mắt vào màn hình này hay màn hình khác, và web thể hiện khả năng phi thường để kết nối con người lại cũng như làm xa cách con người ra. Tuy nhiên ý tưởng đột phá này nảy sinh từ nguồn gốc khiêm tốn, mạng toàn cầu - World Wide Web - phát triển như là một hệ thống chia sẻ tài liệu dành cho các nhà khoa học làm việc tại phòng thí nghiệm vật lý CERN tại Geneva.
Dưới sự dẫn dắt của Tim Berners-Lee, đội ngũ các nhà nghiên cứu quốc tế này sử dụng máy tính NeXT như là một máy tính làm nền để thiết lập nên trình duyệt web đầu tiên trên thế giới vào năm 1990. Trong vòng chưa đầy 30 năm, chúng ta đi từ công nghệ quay số (dial-up) rồi tới máy tính để bàn đến điện thoại thông minh và tìm kiếm kích hoạt bằng giọng nói (voice activated).
Người dịch: Anh Đào Lê ; Người biên tập: Phạm Đại Bàng
Người Viết: Jonathan Openshaw - Đăng tải tại Ideas That Changed The World
Nguồn hình ảnh:
Comments